مجتبی خامنه‌ای یا سید حسن خمینی؟ انتخابی سرنوشت‌ساز برای آینده ایران

در پی تحولات اخیر منطقه‌ای و تهدیدات مستقیم علیه آیت‌الله علی خامنه‌ای، موضوع جانشینی او به کانون توجهات سیاسی، امنیتی و رسانه‌ای تبدیل شده است. انتخاب رهبر بعدی ایران نه تنها آینده داخلی جمهوری اسلامی را رقم می‌زند، بلکه معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. این مقاله، با استناد به گزارش‌های خبرگزاری رویترز، منابع اطلاعاتی منطقه‌ای، تحلیلگران سیاسی و اسناد رسمی، روند پشت‌پرده جانشینی را بررسی می‌کند و دو گزینه اصلی یعنی مجتبی خامنه‌ای و سید حسن خمینی را از منظر قدرت، نفوذ، دیدگاه‌های سیاسی و تأثیرات احتمالی تحلیل می‌کند.
وقتی صحبت از جانشینی آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر کنونی جمهوری اسلامی ایران به میان می‌آید، بحث تنها درباره جایگزینی یک مقام نیست؛ بلکه انتخابی است که می‌تواند مسیر سیاسی، اجتماعی و حتی بین‌المللی ایران را برای دهه‌های آینده تعیین کند. دو چهره کلیدی که این روزها در پس پرده‌های قدرت مطرح‌اند، مجتبی خامنه‌ای و سید حسن خمینی هستند؛ دو فردی با ریشه‌های مذهبی عمیق، اما با مسیرها و دیدگاه‌هایی کاملاً متفاوت که هر کدام می‌تواند فصل جدیدی را در تاریخ ایران رقم بزند.

🔸 مجتبی خامنه‌ای: نماد تداوم اقتدار امنیتی

مجتبی خامنه‌ای، پسر دوم رهبر فعلی، گرچه فاقد هرگونه پست رسمی حکومتی است، اما نفوذی غیررسمی و عمیق در ساختار قدرت دارد. او در حوزه علمیه قم تدریس می‌کند و سال‌هاست در دفتر پدرش فعالیت دارد و از سازوکارهای اداره کشور کاملاً آگاه است.

به گفته دکتر علی رضایی، تحلیلگر برجسته سیاسی، «مجتبی نماینده جناح امنیتی و محافظه‌کار است که هرگونه نرمش سیاسی را تهدیدی برای نظام می‌داند. او گزینه اصلی ادامه مسیر سخت‌گیرانه فعلی به شمار می‌رود.»

همچنین، وزارت خزانه‌داری آمریکا او را در فهرست تحریم‌شدگان به دلیل «نقش مستقیم در سرکوب معترضان و مدیریت حلقه‌های امنیتی» قرار داده است. مجتبی چهره‌ای است که سپاه پاسداران، نهادهای امنیتی و دفتر رهبری به او به‌عنوان گزینه‌ای مطمئن برای تداوم وضعیت موجود می‌نگرند.

🔸 سید حسن خمینی: اصلاح‌طلب مذهبی یا رویای دوردست؟

در مقابل، سید حسن خمینی، نوه بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، شخصیتی با گرایش‌های اصلاح‌طلبانه‌تر است که نزد روحانیت سنتی و طبقه متوسط محبوبیت دارد. گرچه در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شد، اما همچنان به عنوان نماد “اسلام میانه‌رو” در افکار عمومی شناخته می‌شود.

به باور ناصر میرسپاسی، جامعه‌شناس، «سید حسن خمینی با توانایی ایجاد پل میان جناح‌ها و دیدگاه‌های معتدل، شاید تنها امید برای گشایش سیاسی و کاهش تنش‌ها باشد، هرچند راه بسیار دشواری در پیش دارد.»

نزدیکی نسبی او با برخی جناح‌های میانه‌رو سپاه و همراهی حوزه علمیه قم می‌تواند به برگ برنده‌اش در بازی قدرت تبدیل شود، هرچند ساختار کنونی چندان پذیرای اصلاح‌طلبی در رده رهبری نیست.

🔹 ساختار واقعی تصمیم‌گیری در جانشینی

اگرچه طبق قانون اساسی انتخاب رهبر بر عهده مجلس خبرگان رهبری است، اما در عمل فرآیند انتخاب رهبر بیشتر تحت هدایت نهادهای امنیتی، دفتر رهبری، و چهره‌های اصلی قدرت مانند شورای نگهبان و فرماندهان ارشد سپاه انجام می‌شود.

یک مقام امنیتی سابق در گفت‌وگو با رویترز (۲۰۲۵/۵/۲۲) عنوان کرد:

«از سال ۲۰۲۳، کمیته‌ای در قم با مشورت دفتر رهبری و چهره‌های ارشد سپاه، روند ارزیابی گزینه‌های رهبری آینده را آغاز کرده است. مجتبی در صدر این لیست قرار دارد.»

🔹 سه سناریو برای آینده ایران

سناریو ۱: انتخاب مجتبی خامنه‌ای
تداوم سیاست‌های سخت‌گیرانه داخلی، تشدید سرکوب، تقابل شدیدتر با غرب و چینش قدرت مبتنی بر امنیت و انزوا. احتمالاً مسیر فعلی ادامه می‌یابد و فضای اصلاح‌طلبی خاموش می‌شود.

سناریو ۲: انتخاب سید حسن خمینی
گشایش سیاسی محدود، تلاش برای تعامل خارجی، احتمال بهبود روابط منطقه‌ای. چالش اصلی او، جلب حمایت نهادهای امنیتی و حفظ انسجام قدرت خواهد بود.

سناریو ۳: ظهور گزینه سوم (چهره غافلگیرکننده)
شخصیتی مانند آیت‌الله آملی لاریجانی یا چهره‌ای نظامی-روحانی که مورد توافق نهادهای کلیدی باشد و تعادل میان ثبات و تغییر را حفظ کند.

انتخاب رهبر آینده، فقط انتخاب یک فرد نیست؛ بلکه تعیین مسیر آینده ایران است: یا ادامه راه امنیت‌محور و تقابلی، یا باز شدن دریچه‌ای – هرچند محدود – به سمت اصلاحات و مصالحه.

در شرایطی که خاورمیانه درگیر بازتعریف توازن‌های ژئوپولیتیک است، جانشینی رهبری ایران یکی از مهم‌ترین نقاط عطف سیاسی جهان اسلام و نظم منطقه‌ای خواهد بود.

📝 منبع‌دهی پیشنهادی برای ارجاع:

• Reuters Report, May 22, 2025: Exclusive – Iran quietly prepares for possible leadership transition.

• U.S. Treasury Department, OFAC List 2022: Designation of Mojtaba Khamenei.

• BBC Persian, 2024: چرا سید حسن خمینی رد صلاحیت شد؟

• مصاحبه ناصر میرسپاسی، بی‌بی‌سی فارسی – ژوئن ۲۰۲۳

• تحلیل دکتر علی رضایی – موسسه مطالعات امنیتی خاورمیانه، ۲۰۲۵