در هفته‌ها و ماه‌های اخیر، روند بازگشت اجباری مهاجران افغانستانی از ایران به‌طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. آمارهای غیررسمی حاکی از آن است که به‌طور میانگین روزانه حدود ۳۰ هزار نفر از مرزهای ایران اخراج می‌شوند. با این حال، آنچه این روند را فراتر از یک بحران انسانی صرف می‌سازد، گزارش‌های متعدد از تحقیر، خشونت و بهره‌برداری مالی از مهاجران است؛ موضوعاتی که نیازمند تحلیلی عمیق‌تر هستند.
اخراج گسترده چهار میلیون مهاجر افغان از ایران که به‌صورت رسمی اعلام شده، بیش از آنکه صرفاً اقدامی سیاسی یا اداری باشد، به پروژه‌ای اقتصادی برای نهادهای مختلف ایرانی تبدیل شده است. بر اساس گزارش‌ها، هزینه متوسط اخراج هر مهاجر حدود پنج میلیون تومان برآورد می‌شود که با احتساب تعداد کل، درآمدی بالغ بر بیست هزار میلیارد تومان (بیش از دویست و سی و پنج میلیون دلار) برای ایران به همراه دارد. این رقم قابل توجه، درآمدی پنهان است که از دل بحران انسانی مهاجران به دست می‌آید.
از منظر اقتصادی، این روند نشان‌دهنده شکل‌گیری چرخه‌ای نوین در دل وضعیت بحرانی است؛ چرخه‌ای که در آن نیاز و آسیب‌پذیری مهاجران به فرصتی برای کسب درآمد توسط نهادها و واسطه‌ها تبدیل شده است. این درآمد نه تنها از جیب مهاجران اخذ می‌شود، بلکه به واسطه سازوکارهایی چون کرایه حمل‌ونقل، هزینه اردوگاه‌ها، برگه‌های خروج و حق‌الزحمه دفاتر کفالت، در میان بازیگران متعدد تقسیم می‌گردد. چنین بهره‌برداری اقتصادی از بحران، ماهیت این پروژه را فراتر از یک اقدام اداری ساده نشان می‌دهد.
مهاجران بازگشته گزارش داده‌اند که پیش از اخراج، با برخوردهای خشن، توهین‌های لفظی و فیزیکی مواجه شده‌اند. مواردی از قبیل پاره شدن گذرنامه‌ها، بازداشت تا نه روز، و ضرب‌وشتم سیستماتیک توسط مأموران گزارش شده است. اردوگاه‌های موقتی که باید محیطی برای ثبت خروج و تسهیل بازگشت باشند، به محلی برای تشدید رنج مهاجران تبدیل شده‌اند.
تلخ‌ترین بخش این موضوع، تبدیل شدن این روند به منبع درآمدی نامرئی برای برخی نهادها و افراد است. بر اساس شهادت مهاجران اخراج‌شده، اجناس مصرفی در اردوگاه‌ها تا چهار برابر قیمت واقعی به فروش می‌رسد. هزینه انتقال با خودرو از ۳۲۰ هزار تومان به بیش از سه میلیون تومان افزایش یافته و حتی هزینه‌های غیرمنطقی برای حمل بارهای شخصی نیز اخذ می‌شود؛ به گونه‌ای که برای انتقال بیست کیلوگرم بار مبلغ یک میلیون و هفتصد هزار تومان گرفته شده است.
این وضعیت نه تنها غیر اخلاقی بلکه نقض صریح اصول انسانی، حقوق بین‌الملل و تعهدات منطقه‌ای است و نوعی استثمار سیستماتیک در واپسین لحظات حضور مهاجران در ایران محسوب می‌شود.
نهادهای ایرانی معمولاً اخراج‌ها را «غیرقانونی» توصیف می‌کنند، اما باید پرسید چه سیاستی برای مهاجرت قانونی و اقامت شرافتمندانه پیش‌تر ارائه شده است؟ مهاجران افغان که در مواجهه با بحران‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی قرار دارند، نه به انتخاب خود بلکه تحت اجبار کشور را ترک می‌کنند.
ایران سال‌ها از نیروی کار ارزان مهاجران بهره برده است، اما اکنون در شرایط بحران اقتصادی، اخراج آنان نه تنها به ابزاری برای انحراف افکار عمومی تبدیل شده، بلکه فرصتی برای درآمدزایی پنهان از رنج انسانی شده است.
چنین رفتارهایی نه تنها چهره انسانی و اسلامی ایران را مخدوش می‌کند، بلکه بذر کینه و فاصله میان ملت‌های همسایه می‌پراکند. اگرچه ایران حق دارد سیاست مهاجرتی خود را تعیین کند، اما این سیاست نباید به قیمت توهین، ضرب‌وشتم و استثمار یک ملت دردمند تمام شود.
افغانستان باید با مرور این تجربه تلخ به اهمیت استقلال و خودبسندگی پی ببرد، اما در عین حال، جامعه جهانی، نهادهای حقوق بشری و وجدان عمومی نباید در برابر این چرخه تحقیر و بهره‌کشی سکوت کنند.
Leave feedback about this