شاروالی کابل در نقشه تازه منتشرشده نواحی شش و سیزده، زمین مورد مناقشه «پروژه خاتمالانبیا» را بهعنوان فضای سبز شهری معرفی کرده است؛ زمینی که طی سه دهه گذشته به محور اختلافات شدید میان پیروان مزاری و خانواده آیتالله فاضل تبدیل شده بود.
طبق اعلام شاروالی، شهروندان میتوانند با مراجعه به سایت رسمی این اداره، از بخش «پلانها» و با درج کد ناحیه، نقشههای تفصیلی جدید را مشاهده کنند.
پیشینه اختلاف؛ از هدیه ربانی تا مصادره نامها
این قطعه زمین در دهه هفتاد خورشیدی از سوی برهانالدین ربانی، رئیس دولت اسلامی افغانستان، بهصورت رسمی به مرحوم آیتالله فاضل، رئیس شورای عالی نظارت حزب وحدت، سپرده شد. پس از تحویل این زمین، آیتالله فاضل در یک مراسم بزرگ مذهبی–اجتماعی تهداب «مصلی خاتمالانبیا» را گذاشت و پروژه رسماً آغاز شد؛ اقدامی که در آن زمان با استقبال گسترده جامعه همراه بود.
اما در دوران جمهوریت، این پروژه بهطور غیررسمی و با اعمال فشار گروهی، از نام اصلی «پروژه خاتمالانبیا» به «مصلای مزاری» تغییر داده شد؛ اقدامی که خانواده آیتالله فاضل آن را «غصب نام و انحراف از هدف شرعی و اولیه زمین» میدانند و اسناد رسمی مالکیت را در اختیار دارند.
جنجالهایی که هرگز متوقف نشد
این تغییر نام و ادعاهای متضاد درباره مالکیت و کاربری زمین، به درگیریهای گسترده لفظی و رسانهای انجامید؛ اختلافاتی که شامل موارد زیر نیز بوده است:
- کشمکشها بر سر نامگذاری مصلی
- بحث ساخت مجسمه مزاری در زمین پروژه
- اتهام «سلطه فرهنگی» بر فضاهای مذهبی
- استفاده سیاسی از مکان برای نمایش قدرت
- اقامه نمازهای عید و تجمعات بر «زمین مورد منازعه»
منابع محلی میگویند این اختلاف در برخی دورهها تا حد تهدید، فشار اجتماعی و تلاش برای حذف نام «خاتمالانبیا» نیز پیش رفته است.
اعلام فضای سبز؛ پایان منازعه یا آغاز مرحله تازه؟
با اعلام رسمی شاروالی کابل مبنی بر تبدیل این قطعه زمین به فضای سبز شهری، بخشی از منازعه به لحاظ اداری خاتمه یافته است؛ اما کارشناسان میگویند:
«تا وقتی ریشههای اختلاف – از مشروعیت مالکیت گرفته تا جدالهای فرهنگی و هویتی – حل نشود، بحران فقط به شکلی دیگر ادامه خواهد یافت.»
شاروالی کابل تاکنون توضیح نداده که تصمیم اخیر بر مبنای ارزیابی فنی گرفته شده یا برای پایاندادن به مناقشههای اجتماعی طولانیمدت.
تحلیل آگاه؛
پروژه خاتمالانبیا و سه دهه منازعه هویتی: از غصب نام تا اعلام فضای سبز
تصمیم شاروالی کابل برای تبدیل زمین پروژه خاتمالانبیا به «فضای سبز»، تنها یک اقدام اداری یا شهری نیست؛ این تصمیم در واقع پایان رسمی یک منازعه طولانیمدت، اما نه پایان واقعی اختلافات ریشهدار میان دو جریان مهم در جامعه شیعه افغانستان است.
پروژه خاتمالانبیا از ابتدا قرار بود یک مرکز دینی–فرهنگی باشد؛ هدیهای از ربانی برای تقویت نهادهای مذهبی شیعه. اما کشمکش بر سر این زمین نشان داد که:
اختلاف، نه بر سر خاک، بلکه بر سر روایت و هویت است.
پیروان مزاری این مکان را بخشی از میراث سیاسی خود تعریف میکنند، در حالی که خانواده آیتالله فاضل و قشر گستردهای از سادات، این تغییر نام را «تحریف هدف شرعی زمین» و «غصب نمادهای مذهبی» میدانند.
از دید بسیاری، تغییر نام پروژه از «خاتمالانبیا» به «مصلی مزاری» نقطۀ انفجار اختلافات بود.
برای بخشی از جامعه شیعه، حذف عنوان مقدس «خاتمالانبیا» و جایگزینی آن با نام یک رهبر سیاسی، نه فقط بیاحترامی بلکه انحراف فرهنگی آشکار شد.
این اقدام در دوران جمهوریت با حمایت برخی حلقات قدرتمند انجام شد و باعث شد:
- مشروعیت مذهبی زیر سؤال برود
- شکافهای مذهبی و قومی عمیقتر شود
- رقابت سیاسی وارد فضای مقدس و دینی گردد
در دو دهه اخیر، جریانهایی در داخل هزارهها تلاش کردند «نسل نو» را با یک روایت سیاسی یکجانبه تربیت کنند. استفاده از مکانهای عمومی، نمادها، مصلیها و مراسمها بخشی از این مهندسی هویتی بود.
پروژه خاتمالانبیا دقیقاً در این میدان «نبرد نمادها» قرار گرفت.
بخش خطرناک ماجرا این است که:
- علما سکوت کردند
- سیاستمداران دو طرف از اختلاف بهرهبرداری کردند
- رسانهها در دوره جمهوریت بیشتر جانبدارانه گزارش دادند
در نتیجه، اختلافی که میشد با یک گفتوگوی ساده حل کرد، به بحران سهدههای تبدیل شد.
اعلام «فضای سبز» شدن زمین پروژه، یک راه حل تکنوکراتیک است؛ اما نه راه حل اجتماعی.
این تصمیم چند پیامد دارد:
- عملاً پروژه مذهبی و فرهنگی متوقف میشود
- هر دو طرف منازعه فرصت ادعای مالکیت را از دست میدهند
- اختلافات ممکن است به مکانهای دیگر منتقل شود
- کشمکش بر سر «روایت» همچنان زنده میماند
تا زمانی که گفتوگوی صادقانه میان پیروان مزاری، خانواده آیتالله فاضل و بزرگان جامعه برگزار نشود، این اختلاف فقط «از نقشه حذف شده»، نه از ذهن مردم.
جامعه شیعه افغانستان امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند آشتی درونی است.
منازعاتی از این دست، تصویر جامعه را در سطح ملی تخریب کرده و زمینه دخالت سیاسی و سوءاستفاده خارجی را فراهم ساخته است.
پروژه خاتمالانبیا یک زمین عادی نبود؛ یک میدان رقابت بر سر «قداست»، «نماد» و «کنترل فرهنگی» بود.
شاروالی کابل شاید پرونده را از نظر اداری بست، اما پرونده اجتماعی هنوز باز است.
تنها راه حل، گفتوگو، شفافیت و دوری از قدسیتبخشی به منازعات سیاسی است.
Leave feedback about this